Asırlık geleneklerin modern ticaret çılgınlığıyla buluştuğu İstanbul'un hareketli Kapalıçarşı'nın kalbinde tuhaf bir manzara yaşanıyor. Şunu hayal edin: Döviz tüccarları, birden fazla telefon, acı çay bardakları ve sigara paketleri ile dar bir ara sokakta toplanmış, ülkenin ekonomik kargaşasını yansıtan bir performans sergilemeye hazır. En deneyimli sirk sanatçılarını bile utandıracak bir sahne.
Sabah ışığı çatılardan süzülürken, tüccarlar arasındaki gerilim aşikar. Değerli dolarları için çaresizce alıcı arayarak telefonlarına havlıyorlar. Çılgınca bir koşuşturmaca, bir anda talihlerin kazanılabileceği veya kaybedilebileceği kaotik bir ihale savaşı. "Dolar alan var mı?" diye bağırıyor Galatasaray spor ceketli bir adam, akşama kadar bir anlaşma yapmayı umarak. Bir diğeri, "Satın alacağım, ancak yalnızca öğleden sonra 2'de!" Bu bir çaresizlik senfonisi ve bir belirsizlik kakofonisi.
Bu kargaşanın ortasında altın tüccarı olan Erdal, bir likidite sorunu hakkında mırıldanır. İnsanlar satmak istiyor ama alan yok. Gerginlik artar ve atmosfer giderek boğucu hale gelir. Bu arada, bir zamanlar istikrarın sembolü olan Türk Lirası, ülke ekonomisini kendi inişli çıkışlı yolculuğuna çıkararak düşüşe devam ediyor.
Fitch derecelendirme kuruluşuna göre, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın yeniden seçilmesinden bu yana son üç hafta içinde lira, kudretli dolar karşısında %16'lık bir düşüş yaşadı. Ama bu buzdağının sadece görünen kısmı. Resmi olarak %39,59 olan enflasyon (resmi olmayan tahminler şaşırtıcı bir şekilde %100 veya daha fazla olduğunu ima etse de), ülkeyi uçurumun eşiğine getirdi.
Türk yetkililerin, krizin üstesinden gelmek için 2021'deki feci düşüşünden bu yana lirayı desteklemek için astronomik 177 milyar dolar harcadığı bildirildi. Bugün dolar 23.5 lira gibi bir rakam ama geleceğe yatırım olarak 25-30 liradan işlem gören firmalar var. Erdal içini çekerken, hayatın saçmalıklarını düşünen bir filozof gibi sigarasını tüttürürken bunun işleri daha da kötüleştirmesinden yakınıyor.
Erdal, çarşıdaki seçim öncesi çılgınlığının görülmeye değer olduğunu hatırlıyor. Çok sayıda endişeli birey, kendilerini ekonomik fırtınadan korumayı umarak paralarını dolar ile takas etmek için akın etti. Türk Merkez Bankası bile bitmek bilmeyen döviz talebini karşılamak için 5 milyar lira gibi şaşırtıcı bir miktarı Kapalıçarşı'ya taşımak zorunda kaldı. Bir eksiklik hakkında konuşun!
Şimdi, çarşı ve ülke kendilerini hükümetin bir sonraki adımını merakla bekleyen bir belirsizlik içinde buluyor. Merakla beklenen bir merkez bankası toplantısı ufukta beliriyor ve herkes yeni hükümetin ekonomiyi nasıl yönlendirmeye çalışacağını merak ediyor. Ancak bu teatral performansta hiçbir şey kesin değil. Sanki tüm ülke nefesini tutmuş, henüz yazılmamış bir senaryoyu bekliyor.
Kaosun ortasında, Erdal ve tüccar arkadaşları meseleyi kendi ellerine aldılar. Kendi kendilerine ilan ettikleri piyasa bilgileriyle donanmış olarak, ekonominin iniş çıkışları üzerine bahse giren özel yatırımcılar haline geldiler. Erdal, "Birkaç hafta önce, doların fiyatının yükseleceğini biliyorduk, bu yüzden buna göre hazırlandık ve yatırım yaptık," diye açıklıyor Erdal, zafer duygusuyla. Doları 18-19 lirayken aldı, 30 liraya gelince satmayı planlıyor. Ancak şimdilik, harekete geçmek için uygun anı bekleyen bir beklenti durumunda sıkışmış durumda. Kapalıçarşı'nın sirk havasında bile oyunun adı sabır.
Tüccarlar, tuhaf bir şüphecilik ve umut karışımı içinde, maliye bakanı Mehmet Şimşek'ten söz edildiğinde bilgece başlarını sallıyorlar. Yeniden atanmasının, kaosun ortasında bir istikrar parıltısı olan daha ortodoks ekonomi politikalarına doğru bir kaymaya işaret etmesi gerekiyordu. Tüccarlar onu, enflasyonla mücadele için acilen faiz oranlarını yükseltmenin gerekliliğine Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı ikna etmeye çalışan bir akıl feneri olarak görüyorlar.
Tüccarlardan Cafer Deniz, faiz oranlarının en az beş puan artırılması gerektiğine inanıyor. JPMorgan ekonomistleri gibi diğerleri daha da ileri giderek %25'lik muazzam bir artış olduğunu öne sürüyor. Ancak hepsi, faiz oranları ve enflasyon konusunda kendine özgü inançları olan başkanı ikna etmenin kolay bir iş olmayacağını biliyor. Erdoğan, geçtiğimiz günlerde verdiği bir röportajda gururla kendisini "ekonomist" ilan etti ve yüksek faiz oranlarının aslında enflasyonu dizginlemek yerine enflasyona neden olduğunu iddia etti. Gözleri bağlıyken motorlu testerelerle hokkabazlık yapmaya çalışan bir trapezciyi izlemek gibi.
Bu sırada Erdal eskimiş makam koltuğunda arkasına yaslanırken, yeni Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan belirsizliği bir kat daha artırıyor. Kriz başladığından beri Türkiye'nin beşinci merkez bankası başkanı, bu da Erdoğan'ın rol üzerindeki artan etkisini yansıtan bir döner kapı. Ve Erkan'ın kendisi, mali bir fiyaskoyla ilgili bir toplu davada adı geçen kendi bagajıyla gelir. İstikrar bu ekonomik sirkte yabancı bir kavram gibi görünüyor.
Çarşıdaki diğer tüccarlar için durum hiç de iç açıcı değil. Döviz getirmek için turistlere güveniyorlar, ancak ekonomi darmadağınıkken turistler ortalıkta görünmüyor. Bir yığın sahte tasarım ayakkabının yanında kollarını kavuşturmuş Hasan Karablut kasvetli bir tablo çiziyor. "Tarihimizin en kötü sezonunu yaşıyoruz" diye yakınıyor. Bazı günler tek bir satış bile yapmıyorlar ve o da çaresizlikten dükkânını erken kapatmak zorunda kalıyor. Artan toptan eşya fiyatları ve nakliye maliyetleri, yalnızca dertlerini artırarak hareketli bir pazar yeri umutlarını uzak bir hayale çeviriyor.
Döviz tüccarları, bu ekonomik sirkte kapana kısılmış danslarına devam ederken, biraz şüphecilikle de olsa ihtiyatlı bir şekilde umutlarını koruyorlar. İstikrar ve ekonominin düzelmesini özlüyorlar ama bunun bir gecede olmayacağının da gayet iyi farkındalar. Hızlı düzeltmelere inanmak için çok fazla şey görmüşler, çok fazla viraj ve dönemeç deneyimlemişlerdir. Öylece, Kapalıçarşı'nın yıkılan duvarları arasında, umutları ülkenin geleceğine dair belirsizliklerle iç içe bekliyorlar.
Ve gösteri devam ederken, döviz tüccarları ve temsil ettikleri ulus, gerçekliğin birleştiği ve havadaki gerilimin boğucu olduğu bir ekonomik sirkte isteksiz performans sergiliyor. Bir zamanlar ticaretin ve refahın canlı bir simgesi olan Kapalıçarşı, şimdi bir absürt tiyatroya dönüşmüştür. Tüccarlar, birden fazla telefonları ve kafeinli sinirleriyle, farkında olmadan kara bir komedinin yıldızları haline geldi. Çılgınca bağırışları ve umutsuz teklifleri, bir belirsizlik senfonisi yaratır, can alıcı noktanın anlaşılması zor olduğu bir performans.
Çarşının sınırlarının dışında, Türk halkı teslimiyet ve bıkkınlık karışımı bir manzarayı izliyor. Liderlerinin, yanan meşalelerle hokkabazlık yapan palyaçolar gibi ekonomik sıkıntılarla boğuştuğunu, sözler verdiğini ve politika değişiklikleri yaptığını görüyorlar. Lirayı desteklemek için rezervleri tüketen aynı yetkililerin şimdi mali sorumluluk çağrısında bulunmalarına tanık oldukları için, ironi onlarda kaybolmuyor.
Uzmanlar ve ekonomistler, ihtiyatlı dürtmelerden radikal müdahalelere kadar değişen reçeteler sunarak en iyi eylem tarzını tartışırken, bu durum devam ediyor. Sirk çadırı, her biri dikkat çekmek için yarışan bu rakip seslere uyum sağlamak için genişler, ancak sirk müdürü alışılmışın dışında inançlarında kararlıdır. Akrobatların bile yerçekimi yasalarını sorguladığı bir sirk.
Bu çılgınlığın ortasında krizin yükünü Türk halkı taşımaktadır. Fiyatlar yükseliyor, geçim kaynakları çöküyor ve rüyalar bir sihirbazın numarasından çıkan duman gibi uçup gidiyor. Günlük hayatta kalma mücadelesi, oynanan siyasi oyunların önüne geçiyor ve bir zamanlar gururlu olan Kapalıçarşı, yıkılan umutların ve paramparça hayallerin simgesi olarak duruyor.
Yine de, krizin ortasında, bir direnç parıltısı ortaya çıkıyor. Tüccarlar, tüm tuhaflıklarına ve spekülatif maskaralıklarına rağmen, Türk halkının yılmaz ruhunu temsil ediyor. Uyum sağlarlar, kaos içinde yol almanın yollarını bulurlar ve daha iyi günlerin geleceğine olan inançlarını sürdürürler. Zorluklar karşısında bile gülümsemesi boyalı bir palyaço gibi devam eden inatçı bir iyimserlik.
Güneş, İstanbul'un yıpranmış sokaklarında batarken, Kapalıçarşı'nın ara sokaklarında uzun gölgeler bırakırken, gösteri devam etmeli. Döviz tüccarları, bu ekonomik sirkte farkında olmadan performans sergileyenler, belirsiz bir yarının ağırlığını taşıyarak tezgâhlarını kapatıp evlerine çekiliyor.
Ve böylece, bu kasvetli masalın Gerçek yansıması, bizi akılda kalan bir soruyla baş başa bırakarak sona eriyor: Bu sirk daha ne kadar devam edecek? Perdenin sonunda absürtlüğün üzerine mi ineceğini yoksa Türk halkının şehri terk etmeyi reddeden bitmek bilmeyen bir ekonomik sirk gösterisine mi katlanmak zorunda kalacağını ancak zaman gösterecek.